به مناسبت سالروز مرگ میرزا میرزاکوچک‌ خان جنگلی و جمهوری سرخ اش

روزنامه شرق: میرزاکوچک‌خان جنگلی را، دوستدارانش مجاهدی آزاده می‌خوانند و منتقدانش او را فردی متمایل به روس‌ها که در اندیشه انتزاع گیلان از ایران و پیوستن به شوروی بوده معرفی می‌کنند. اما برای ردشدن همه این روایات، شواهدی وجود دارد؛ شواهدی که بررسی آنها از میرزاکوچک‌خان، چهره آرمانگرایی را نشان می‌دهد که با مشروطه‌خواهان، راه را آغاز کرد، مجذوب انقلابیون روس شد، از بلشویک‌ها زخم خیانت چشید و در روزهایی که هیچ حامی خارجی برایش باقی نمانده بود، از یاران داخلی خود همچون کسمایی و چمنی نیز جدا شد، دل به آلیانی سپرد و در نهایت به دلیلی نامعلوم با گائوک آلمانی راهی کوهستان شد و در همان مسیر از دنیا رفت.

اما برای پی‌بردن به جزئیات راهی که میرزا در طول دوران هفت‌ساله اقدامات خود که تحت عنوان نهضت جنگل انجام شده بود، طی کرد لازم است این دوره را به دو بخش تقسیم کنیم: بخش اول میرزا در قامت یکی از اعضای ارشد هیأت اتحاد اسلام و بخش دوم میرزای مستقلی که با بلشویک‌های روس متحد می‌شود، به‌سرعت از آنها جدا و رشته امور از دستش خارج می‌شود.